Tragiczna zbrodnia w Miłoszycach i oskarżenie Komendy
Sprawa Tomasz Komendy to jeden z najbardziej wstrząsających przykładów pomyłki wymiaru sprawiedliwości w Polsce. Wszystko zaczęło się w noc sylwestrową z 1996 na 1997 rok, gdy w Miłoszycach pod Wrocławiem znaleziono ciało 15-letniej Małgorzaty Kwiatkowskiej. Ofiara została zgwałcona ze szczególnym okrucieństwem i pozostawiona na mrozie, gdzie zmarła z powodu wykrwawienia i wychłodzenia. Śledztwo w tej sprawie prowadzone było chaotycznie, a policja początkowo nie zidentyfikowała sprawców.
W 1999 roku, po emisji programu telewizyjnego z portretem pamięciowym domniemanego sprawcy, na policję zgłosiła się kobieta, która rozpoznała w nim Tomasza Komendę. Mimo braku jednoznacznych dowodów i alibi potwierdzającego, że tamtej nocy był we Wrocławiu, Komenda został aresztowany. W trakcie przesłuchań przyznał się do winy, jednak później twierdził, że zeznania były wymuszone biciem i zastraszaniem.
Niesłuszny wyrok i lata spędzone w więzieniu
W 2004 roku Sąd Apelacyjny we Wrocławiu skazał Tomasza Komendę na 25 lat więzienia za zgwałcenie i zabójstwo Małgorzaty Kwiatkowskiej. Wyrok ten został podtrzymany przez Sąd Najwyższy w 2005 roku. Przez kolejne lata Komenda przebywał w zakładzie karnym, gdzie doświadczał przemocy fizycznej i psychicznej. Trzykrotnie próbował popełnić samobójstwo, a jego rodzina bezskutecznie walczyła o rewizję sprawy.
Kluczowe błędy w śledztwie dotyczyły m.in. analizy dowodów biologicznych. Ekspertyzy dotyczące włosów i śladów zębów były nieprecyzyjne, a sądy zignorowały zeznania kilkunastu świadków potwierdzających alibi Komendy. Dopiero po latach okazało się, że materiał DNA z miejsca zbrodni należał do zupełnie innych osób.
Przełom w śledztwie i rola policjanta Remigiusza Korejwy
Przełom w sprawie Tomasza Komendy nastąpił w 2016 roku, kiedy młody policjant Remigiusz Korejwo zaczął analizować akta śledztwa. Zainteresował się tą sprawą po przeprowadzce do Miłoszyc, gdzie lokalna społeczność wielokrotnie wspominała, że za zbrodnię niesłusznie skazano niewinnego człowieka. Korejwo zwrócił uwagę na Ireneusza Matuszaka, który wcześniej był skazany za gwałty i którego zachowanie pasowało do profilu sprawcy.
Dzięki współpracy z prokuratorami Robertem Tomankiewiczem i Dariuszem Sobieskim udało się zebrać nowe dowody. Ekspertyzy genetyczne jednoznacznie wykluczyły udział Komendy w zbrodni, a wskazały na Matuszaka i jego wspólnika, Norberta Basiurę. W 2018 r. Prokuratura Krajowa złożyła wniosek o wznowienie postępowania i uniewinnienie Komendy.
Uniewinnienie przez Sąd Najwyższy i wyjście na wolność
16 maja 2018 roku Sąd Najwyższy uchylił wyroki skazujące Tomasza Komendę i uniewinnił go od wszystkich zarzutów. W uzasadnieniu podkreślono, że nowe dowody w sposób jednoznaczny wykluczają jego sprawstwo. Komenda spędził w więzieniu 18 lat, tracąc najlepsze lata życia. Jego historia stała się symbolem walki z błędami wymiaru sprawiedliwości i nadzieją dla innych niesłusznie skazanych.
Po wyjściu na wolność Komenda starał się odbudować swoje życie. W 2020 roku oświadczył się swojej partnerce, Annie Walter, podczas premiery filmu 25 lat niewinności. Sprawa Tomka Komendy, który opowiadał jego historię. Niestety, w lutym 2024 roku zmarł na nowotwór płuc w wieku 46 lat, nie doczekawszy pełnej rehabilitacji i zadośćuczynienia za lata spędzone za kratkami.
Skazanie prawdziwych sprawców i konsekwencje procesowe
We wrześniu 2020 roku Sąd Okręgowy we Wrocławiu skazał Ireneusza Matuszaka i Norberta Basiurę na 25 i 15 lat więzienia za zgwałcenie i zabójstwo Małgorzaty Kwiatkowskiej. Wyrok ten został częściowo zmieniony przez sąd apelacyjny, ale ostatecznie utrzymany przez Sąd Najwyższy w 2023 roku.
Jednocześnie prokuratura umorzyła śledztwo w sprawie przekroczenia uprawnień przez funkcjonariuszy, którzy przyczynili się do niesłusznego skazania Komendy. Decyzja ta spotkała się z krytyką, ponieważ wielu uważa, że osoby odpowiedzialne za tę pomyłkę powinny ponieść konsekwencje.
Refleksje nad systemem sprawiedliwości i pamięć o Tomaszu Komendzie
Sprawa Tomasza Komendy pokazuje, jak kruchy może być system wymiaru sprawiedliwości i jak łatwo można zniszczyć życie niewinnego człowieka. Helsinki Foundation for Human Rights podkreśla, że konieczne są zmiany w prawie karnym, aby minimalizować ryzyko podobnych błędów. Kluczowe jest m.in. zapewnienie lepszej ochrony praw oskarżonych, reforma systemu biegłych sądowych i wprowadzenie mechanizmów weryfikujących słuszność wyroków.
Historia Komendy zostanie zapamiętana nie tylko jako opowieść o niesprawiedliwości, ale także jako przykład siły ludzkiej determinacji. Mimo przeżytej traumy, do końca życia walczył o swoje dobre imię i stał się głosem wszystkich pokrzywdzonych przez system. Jego legacy żyje w filmach, książkach i debatach o reformie polskiego sądownictwa.
